อายมุขานีติ นทิตฬากกนฺทรปทราทิโต อาคมนมคฺคาฯ เต จ กนฺทราเยวาติ อาห ‘‘จตสฺโส ปวิสนกนฺทรา’’ติฯ อปายมุขานีติ อปคมนมคฺคาฯ อเปนฺติ อปคจฺฉนฺติ เอเตหีติ หิ อปายา, เต เอว มุขานีติ อปายมุขานิฯ ตานิ จ อุทกนิกฺขมนจฺฉิทฺทานีติ อาห ‘‘อปวาหนจฺฉิทฺทานี’’ติ, อปายสงฺขาตานิ อุทกนิกฺขมนจฺฉิทฺทานีติ อตฺโถฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ชมฺพาลีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. นิพฺพานสุตฺตวณฺณนา

[179] นวเม อภิธมฺเม วุตฺตนเยนาติ –

‘‘กตมา หานภาคินี ปญฺญา? ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภิํ กามสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ หานภาคินี ปญฺญา, ตทนุธมฺมตา สติ สนฺติฏฺฐติ ฐิติภาคินี ปญฺญาฯ อวิตกฺกสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิเสสภาคินี ปญฺญาฯ นิพฺพิทาสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิราคูปสญฺหิตา นิพฺเพธภาคินี ปญฺญา’’ติ (วิภ. 799) –

อาทินา วิภงฺเค วุตฺตนเยน เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

ตตฺถ ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภินฺติ ยฺวายํ อปฺปคุณสฺส ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภี, ตํฯ กามสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺตีติ ตโต วุฏฺฐิตํ อารมฺมณวเสน กามสหคตา หุตฺวา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ ตุทนฺติ โจเทนฺติฯ ตสฺส กามานุปกฺขนฺทานํ สญฺญามนสิการานํ วเสน สา ปฐมชฺฌานปญฺญา หายติ ปริหายติ, ตสฺมา ‘‘หานภาคินี ปญฺญา’’ติ วุตฺตาฯ ตทนุธมฺมตาติ ตทนุรูปสภาวาฯ สติ สนฺติฏฺฐตีติ อิทํ มิจฺฉาสติํ สนฺธาย วุตฺตํ, น สมฺมาสติํฯ ยสฺส หิ ปฐมชฺฌานานุรูปสภาวา ปฐมชฺฌานํ สนฺตโต ปณีตโต ทิสฺวา อสฺสาทยมานา อภินนฺทมานา นิกนฺติ อุปฺปชฺชติ, ตสฺส นิกนฺติวเสน ปฐมชฺฌานปญฺญา เนว หายติ น วฑฺฒติ, ฐิติโกฏฺฐาสิกา โหติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ฐิติภาคินี ปญฺญา’’ติฯ